به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه از مشهد، با حضور سیده فائزه صفدرزاده، استاد حوزه و دانشگاه، در کارگاه نوآیندهای زن و خانواده با رویکرد سبک زندگی و تمدن سازی امروز از سوی دبیرخانه شورای عالی حوزه علمیه در مرکز امور زنان و خانواده مدرسه علمیه نرجس (س) برگزار شد.

تبیین مسائل نو پدید زنان و خانواده

در این نشست در این نشست ابتدا مسائل نوپدید حوزه زنان و خانواده تبیین گردید و سپس بانوان فعال حوزه و دانشگاه و فعالان فرهنگی مشهد در قالب کارگاه با نحوه آینده پژوهی و ایده پردازی به کمک حضور رهیاران آینده‌پژوه آشنا شده و به ایده پردازی در خصوص آینده زنان و خانواده پرداختند.

صفدرزاده با بیان اینکه هدف از مطالعه آینده به نوعی با واقعیت های آینده دست پیدا کنیم، اظهار داشت: دو نوع آینده داریم؛ آینده قابل پیش بینی و غیر قابل پیش بینی تقسیم می شود.

صفدرزاده با طرح این سوال آیا این آینده قابل تصور و و غیر قابل تصور است؟ افزود: اگر این آینده قابل تصورباشد به دوبخش آینده ممکن و آینده غیر ممکن تقسیم می شود؛ همچنین آینده ممکن نیز به دو بخش باورپذیر و غیر باور پذیر تقسیم می گردد.

وی اضافه کرد: آینده باور پذیر به دو بخش آینده محتمل و غیر محتمل تقسیم می گردد، همچنین آینده غیر قابل تصور در شرایطی شگفتی ساز رخ می دهد مانند کرونا که بر روی نظام آموزشی، فرهنگ آداب و رسوم تاثیر گذاشت تا جایی که در دوران پسا کرونا نوع سبک زندگی را تغییر داد.

اهمیت توجه به آینده زنان و خانواده در کشور

این استاد حوزه با بیان اینکه آیا آینده در حوزه زن و قابل پیش بینی است؟ افزود: معمولاً آینده ها ممکن و باورپذیر هستند اگر بتوانیم در شرایطی طبیعی با آن برخورد کنیم، اما در شرایط شگفتی ساز این آینده ها تغییر می کند.

وی به اشاره به حوادث سال گذشته ادامه داد: در حوادث ۱۴۰۱ شورش که علیه حجاب و عفاف اتفاق افتاد بخش کوچکی از مسئله، حجاب زنان بود در این شورش مطالبات دیگری نیز مطرح بود.

وی تصریح کرد: اگر بتوانیم آینده را به درستی و براساس موقعیت های موجود و تغییراتی که هست بررسی کنیم می توانیم کنش مناسب و یک عکس العمل دقیق نسبی به زمانی که آینده را نمی شناسیم و پیش بینی نکردیم نشان دهیم و برای حکمرانی این مسئله ارزشمند است.

وی هدف از برگزاری این رویداد را، پرداختن به ایده هایی در حوزه خانواده بیان کرد، در ادامه خطاب به بانوان فعال فرهنگی، دانشگاهی و حوزوی حاضر در این نشست گفت: شما به عنوان کنشگران حوزه خانواده با آینده این حوزه مرتبط باشید، این آینده را پیش بینی کنید براساس تحولاتی که در آن هستیم برنامه ریزی کنید؛ با توجه به شرایط اقلیمی فرهنگی و اجتماعی مشهد ایده هایی را مطرح کنید.

سبک های شکل گیری خانواده از ابتدا تا به امروز

صفدرزاده در ادامه به سبک های خانواده از ابتدا تا به امروز پرداخت و گفت: در ابتدا سیر تحول خانواده اشتراکی بوده با هم زندگی می کردند لزوماً هم اعضای یک خانواده نبودند چند خانواده ای قبیله ای با هم زندگی می کردند، بعد خانواده گسترده شده است؛ یعنی اعضای خانواده مثل پدر بزرگ، عمه و عمو و.. اضافه شدند و بعد از گذر سنت ها از خانواده های هسته ای را دیدیم که جمع زن و شوهر و فرزند و الان شاهد سبک های نوین در بحث خانواده هستیم.

وی اضافه کرد: حالا ممکن است خانواده بر اساس فقه اسلامی تشکیل شده باشد یا ممکن است هیچ سنخیتی و به نوعی شراکتی با شرع هم نداشته باشد و این می تواند یک مسئله باشد.

ویژگی های خانواده امروز

وی به ویژگی های خانواده در جهان امروز اشاره کردو افزود: ماشاهد خانواده های تفردی (فردی) هستیم یک فرد در یک منزل سکونت می کند یک فرد به تنهایی زندگی خودش را در عرصه های اجتماعی، شغلی و اقتصادی و.. می گذراند فرد ترجیح می دهد مجرد زندگی کند در گذشته کمتر شاهد چنین خانواده هایی بودیم افراد باید به یک سنی می رسیدند که از پدر و مادر جدا می شدند و مستقل زندگی می کردند.

پژوهشگر حوزه زنان و خانواده در ادامه به انفجار نقش ها در خانواده پرداخت و گفت: یک زن در گذشته فقط صرفاً خانه دار بود که فقط خانه داری بیش از ۵۰ شغل است علاوه برآن خانمی که در بیرون از منزل دارای مشاغلی است و آن را باید به خانه داری اضافه کرد.

وی افزود: زمانی که آمار طلاق افزایش پیدا می کند باعث می شود که ازدواج به شدت کاهش پیدا می کند که یکی از ویژگی های خانواده امروز است.

محورهای کلیدی بحث خانواده

وی در ادامه به محورهای کلیدی بحث خانواده اشاره کرد و افزود: جمیعت و سالمندی که ارتباط نزدیکی با حوزه زنان دارد همچنین ازدواج و تشکیل خانواده که بخش عمده آن مربوط به زنان است و احکام جرایم حوزه خانواده که کاملاً مرتبط با حوزه زنان است.

صفدرزاده با اشاره به مسائل نوپدید زنان در حوزه های فرهنگی، حقوقی، اجتماعی پرداخت و در بحث فرهنگی به رجعت زنان به هویت سنتی اشاره کرد و اظهار داشت: درنگاه فمینیسم که به همان نقش های سنتی زن در گذشته بر می گردد. این رجعت در بستر تغییر فرهنگ ها در حال وقوع است نه تنها در جامعه ایرانی بلکه در جامعه جهانی بیشتر شایع است.

فراگیری "تنانگی تقدیس گرا" در حوزه زنان

وی به "تنانگی تقدیس گرا" یک ایده نوآیند که به نوعی توجه زن به تن و بدن خود در مسیر مقدس قرار می گیرد، پرداخت و در این باره توضیح داد: برخی از خانم ها ارزش ویژه ای برای جسم و جان خودشان قائل هستند اما لزوما شاید یک زن ظاهرا مسلمان و متدین به نظر نیاید بلکه به لحاظ انسانی به حفظ ارزش تن خود تمایل دارند. به نظر می‌رسد این مسئله در حال فراگیر شدن باشد.

وی در این باره مثال زد و ادامه داد: در همین شورش زن زندگی آزادی برخی از افراد به دنبال مسئله بی بند و باری نبودند بلکه به دنبال آزادی با تعریفی که خودشان تصور می کردند ولی هدفشان بی بند و بارشدن نبود اما با نگاه هایی که نسبت به آزادی داشتند با نگاه متفاوتی در این شورش ها شرکت می کردند.

انفجار جمعیت دختران و زنان سرپرست خانواده در آینده

استاد حوزه و دانشگاه به انفجار جمعیت دختران و زنان سرپرست خانواده در آینده اشاره کرد و افزود: یکی از مسائل مهمی است که در بستر طلاق اتفاق می افتد و در حال افزایش است؛ با همین روند سعودی طلاق ادامه داشته باشد این جمعیت به شدت نیازمند توجه حاکمیت است زیرا این افراد با افزایش سن و سالمندی به مراتب نسبت به گذشته علاوه بر نیازهای مالی و پزشکی، حکمرانی را درگیر می کنند، نه تنها مصرف کننده هستند بلکه نیازمند مراقبت فیزیکی می شوند.

پاندمی موتور سواری زنان در کشور

وی به پاندمی موتور سواری زنان در کشور پرداخت و گفت: مسئله موتورسواری زنان ممکن است دغدغه یک جمع خیلی کوچکی باشد و الان مسئله نیست و زمانی تبدیل به یک مسئله می شود که قرار باشد فضای رسانه به آن بپردازد تبدیل به یک مسئله اجتماعی می شود و ابعاد مختلف آن کشور را درگیر می کند.

وی با بیان اینکه باید به موتورسواری زنان به لحاظ فقهی به چالش های آن پاسخ داد و بانگاه اجتماعی نیز باید به مسائل آن پرداخت ادامه داد: از یک سو به زنان گواهینامه برای موتور سواری داده نمی شود از یک سو درقانون منع قانونی برای موتورسواری زنان وجود ندارد این خلاء قانونی خود موجب مشکلات زیادی می شود از یک طرف قانون نداریم از طرف دیگر موتورهای برقی نیاز به گواهینامه ندارند ولی اگر همین خانم در کشور از موتور برقی استفاده کند و تصادف کند چه کسی باید پاسخگو باشد؟ چالش فقهی و حقوقی در این زمینه باید حل شود.

خشونت ناشی از عدم پذیرش دگرگونی هرم قدرت در خانواده

استاد حوزه و دانشگاه در ادامه به خشونت ناشی از عدم پذیرش دگرگونی هرم قدرت در خانواده اشاره کرد و در این باره توضیح داد: خانم هایی که شاغل هستند کمتر زیر بار این مسئله می روند که برای هر کاری از همسرشان اجازه بگیرنددرباره اذن خروج از منزل، شاید خانم هایی که شاغل هستند خیلی به این قضیه توجه نکنند به این مسئله دگرگونی قدرت گفته می شود.

وی اضافه کرد: یک زن در خانواده پابه پای مرد در بیرون از خانه کار می کند خرجی خانواده را می دهد این انتظار را دارد که همان طور به مرد خانواده احترام می گذارد برای او ارزش قائل باشند در تصمیم گیری ها نقش داشته باشد اما این اتفاق اگر رخ ندهد موجب خشونت می شود.

مسئله ازدواج و نوآیندهای آن در تشکیل خانواده/ ازدواج مجازی

وی به مسئله بازیابی مرجعت قانونی در امر حجاب اشاره کرد و با طرح این سوال که در مسئله حجاب می توان مرجعیت قانونی را بازیابی کرد؟ و هنوز به این نتیجه نرسیدیم به مسئله ازدواج و نوآیندهای آن در تشکیل خانواده اشاره کرد و افزود: با ایده هایی که در آینده با آن روبرو خواهیم شد؛ شکل گیری های نهادهای خانواده نما، ازدواج های سه بعدی، ازدواج در بستر متاورس، ازدواج در بستر فضای مجازی شاید این گونه ازدواج ها امروز ملموس نباشد اما در آینده این نوع ازدواج مرسوم می شود و متداول می شود و افراد به آن مبادرت می کنند.

وی توضیح داد: وقتی اینترنت، فضای مجازی در آینده تکنولوژی که در حال حاضر نیز با آن ارتباط داریم در آینده نیازهای بیشتری را برای افراد تأمین می کند لذا می تواند نیازهای تشکیل خانواده را در همین فضا تأمین کند.

وی درباره ربات های همدم اشاره کرد و ادامه داد: این ربات ها عنوان شریک، همدم در زندگی خانوادگی افراد استفاده می شوند همان افرادی که مجردی زندگی می کنند در آینده این ربات را استخدام می کنند تا نیازهایشان را تأمین کنند.

صفدرزاده به چالش های "نسل z " اشاره کرد و افزود: این نسل کلاً به نسل صریح، ساندویچی معروف است الان دهه هفتاد، هشتاد و نودی ها در آینده نسلی هستند که فاصله معنا داری با سبک زندگی گذشته دارد و اصلا به معنای آن نیست که ارزش گذاری کنیم که سبک زندگی نسل های فعلی بد است بلکه در فضایی که آنها متولد شدند و زندگی کردند و زیست دیجیتالی دارند انتظار می رود چنین سبک زندگی داشته باشند شاید ما متوجه نشویم اما سبک زندگی این افراد همین است.

مبلغان به عنوان نقش تربیت کننده افراد در جامعه باید سبک زندگی نسل های مختلف را بشناسند

در این باره اضافه کرد: افرادی که مبلغ هستند، تربیت کننده افراد دیگر هستند باید سبک های زندگی افراد به خصوص نسل فعلی نسل z را بشناسند تحقیق کنند چه نیازها، خواسته ها و توجهاتی لازم دارند به آن پرداخته شود این افراد با چالش های مادری متفاوتی روبرو هستند.

وی خاطر نشان کرد: مادر نسل z نمی تواند مانند نسل های گذشته خانه داری، بچه داری در یک فضای دربسته انجام دهد، مدل مادری متفاوتی دارد این ممکن است در آینده دچار چالش هایی را ایجاد کند افرادی که از خروجی تربیت این مادران هستند متفاوت از سایر نسل ها می شوند.

شکل گیری خانواده های مجازی و تضعیف خانواده های حقیقی

پژوهشگر حوزه زن و خانواده به شکل گیری خانواده های مجازی و تضعیف خانواده های حقیقی اشاره کرد و اذعان داشت: برخی خانواده ها مجازی هستند افراد ممکن است یکدیگر را نبینند و با هم ارتباطی برقرار کنند ولی تشکیل خانواده ای را بدهند که به واسطه شبکه های اجتماعی، در بستر متاورس، واقعیت مجازی یک سری ارتباطات را برقرار کردند.

وی به انتخاب آزاد و نقش هویت جنسیتی پرداخت و در این اضافه کرد: تغییر جنسیت در سال های اخیر خبرهای زیادی از آن شنیده ایم این انتخاب آزاد هویت و نقش جنسیتی به صورت روز افزون شاهد آن هستیم این افراد وقتی تغییر جنسیت می دهند در فضای مجازی فقط بخشی از زندگی خود را برای دیگران به نمایش می گذارند که شاد هستند و خوشی ها و لذت های را خود را نشان می دهند معمولا مساعد جلوه می دهند از مشکلاتشان که با آن مواجه هستند به آن نمی پردازند.

وی افزود: افرادی که تغییر جنسیت می دهند غالباً باید ترنس باشند باید دچار یک سری اختلالات در هورمون های خود باشند و اگر کسی ترنس نباشد با مشکل مواجه می شوند در اغلب مواقع به خودکشی موفق و غیر موفق منجر می شود زیرا نمی توانند با هویت جدید خود ارتباط برقرار کنند.

وی یادآورشد: هر ایده ای باید راهکار داشته باشد به ایده پرداز بگوید اگر بخواهید چنین ایده ای در آینده رخ دهد مواجه حاکمیت با آن چطور است سازمان های فرهنگی، حوزه های علمیه در این زمینه باید چه کار بکنند برای همه نهادها، دستگاه ها ارائه پیشنهاد داشته باشند.

تحول در نقش های پدری و مادری

صفدرزاده به تحول در نقش های پدری و مادری اشاره کرد و ادامه داد: درگذشته این نقش ها یک معنا داشته است و امروز معنا و عملکرد متفاوتی پیدا کرده اند و در آینده نیز معنای دیگر خواهد داشت.

وی به حضانت فرزندان بدون عقد قرارداد اشاره کرد و ادامه داد: این مسئله یکی از چالش های بزرگ حاکمیت است مسئله فرزندان خارج از چهارچوب خانواده است از جمله در نهادهای خانواده نما؛ یکی از مهمترین دغدغه های این افراد به نوعی خارج از چهارچوب هم زیستی دارند فرزندار نشوند و در صورت فرزنددار شدن هویت فرزند و شناسنامه او به نام چه کسی است؟ این مسئله چالش های حقوقی و اجتماعی و فرهنگی دارد.

ویژگی ها و نیازهای فرزندان دولت

وی درباره ایده فرزندان دولت گفت: افرادی که بعد از سال ۹۱ یا متولد ۹۲ هستند مستقیما دولت وارد شد رهبر معظم انقلاب اسلامی هم در این زمینه صحبت هایی کردند جمعیت باید افزایش پیدا کند به خصوص از سال ۱۴۰۰ قانون جوانی جمعیت تصویب شد فرزندانی که در این خانواده ها متولد می شوند به آنها فرزندان دولت گفته می شود.

وی اضافه کرد: نیازمند دولت هستند ایجاد امکانات متناسب با شرایط آنها و همچنین این فرزندان در آینده حتی تحت حمایت خانواده خودشان قرار نمی گیرند حتی والدین نقش هایی که نسبت به فرزند دارند را از دولت مطالبه می کنند.

وی به مسئله مهاجرت های نوین و سرگرمی اشاره کرد و افزود: خیلی از مهاجرت هایی که اتفاق می افتد برای سرگرمی است نه به خاطر تحصیلات، شرایط اقتصادی و اجتماعی فقط جنبه سرگرمی دارد.

حقوق کار کودکان مجازی

استاد حوزه و دانشگاه به حقوق کار کودکان مجازی پرداخت و ادامه داد: در حال حاضرسوء استفاده هایی از کودکان می شود به این صورت که مادری فرزند دار می شود از ابتدا بر روی فرزند خود مانور می دهد کسب در آمد می کند در اینستاگرام برخی از این حجاب استایل ها، بلاگرها، سلبریتی ها روی فرزند خود مانور می دهند و به واسطه او کسب در آمد می کنند اینها می توانند چالش های دیگری در آینده ایجاد کند.

چالش های حوزه ناباروری زنان

وی به چالش های حوزه ناباروری زنان اشاره کرد و دراین باره بیان کرد: طراحی سامانه کشوری ثبت های ناباروری درحوزه جمعیت لازم است، همچنین نسل تراریخته نسلی که از تغذیه غیر سالم استفاده می کند بارداری یک جانبه یکی از ایده های خیلی مهم است که در آینده درگیر آن خواهیم شد.

وی به گذار از سنت ها، زنان به گذشته خودشان رجعت کنند پرداخت و یادآور شد: یکی از نقش های سنتی مادری است، مادری که شاید فمینیسم مدرن از آن ظلم به زن یاد می کرد، ولی در پسامدرن رجعت به سنت ها ممکن است رخ دهد، شاهد این باشیم که یک زن بدون ازدواج، بدون گزینش همسر ترجیح دهد باردار شود یا خانم هایی که فارغ از همسر شرایط ازدواج را ندارند اینها دوست دارند تجربه مادری داشته باشند از بانک اسپرم استفاده می کنند و بارداری یک جانبه را تجربه می کنند که این مسائل در آینده نیازمند نگاه فقهی و حقوقی و قانونی است.

وی با اشاره به ایده باروری مردانه که غیر ممکن نیست که با پیشرفت تکنولوژی و امکان تغییر جنسیت و بارداری نیز امکان پذیر خواهد بود، افزود: تمایل زوجین به فرزنددار شدن با استفاده رحم جایگزین که این فضای جنینی در یک دستگاه تکنولایف است و جنین در آن رشد می کند.

صفدرزاده به سونامی سالمندی متولدین دهه ۶۰ پرداخت و افزود: متولدین دهه ۶۰ در کمتراز ۱۰ و ۱۵ سال آینده دچار سالمندی می شوند، این جمعیت عظیم کشور بایک چالش عظیم روبرو می کند مسئله پیری جمعیت را درگیر خواهد کرد، می تواند این سونامی اثرات جبران ناپذیری دارد اگر مواجه درستی در حال حاضر با آن حکمرانی نداشته باشد.

اخلاقیات و جرائم حوزه خانواده

وی با اشاره اینکه کاهش نیروی مولد جامعه به واسطه کاهش جمعیت اتفاق خواهد افتاد به موضوع اخلاقیات و جرائم حوزه خانواده و ایده هایی که در این حوزه مطرح شده است پرداخت و ادامه داد: خشونت خانگی با خاطر عدم پذیرش دگرگونی هرم قدرت در خانواده قابل بحث و بررسی است.

وی به موضوع هتک حرمت خانواده و تحقق جرم های نوظهور اشاره کرد و خاطر نشان کرد: به واسطه ارائه اطلاعات حریم خصوصی در حوزه فضای مجازی با جرائم بسیاری در این بخش مواجه هستیم افراد بدون اینکه خودشان مطلع باشند، اطلاعات شخصی خود را در فضای مجازی در اختیار دیگران قرار می دهند و دسترسی ها را به همان سرعت افزایش می دهند و این باید بررسی و از آن پیشگیری شود.

وی در ادامه به چند بارگی هویتی اشاره کرد و توضیح داد: یک فرد هویت جنسیتی خود را ناظر به یک زن یا مرد بداند این ممکن است در آینده در خودش باعث تغییر شود علاقه به این نداشته باشد که لزوماً به او زن بگویند این افراد به نوعی چندبارگی هویتی را ترویج می کنند نیازی نیست به یک فرد زن بگویید یا لزوما به او مرد بگویید می تواند انتخاب کند یک جا زن یا مرد باشد ممکن است چندبارگی هویتی در آینده در جامعه خودمان رخ دهد.

دکتر صفدرزاده در این نشست به مسائل نوپدید حوزه زنان و خانواده پرداخت و سپس در قالب کارگاه به بانوان فعال حوزه علمیه و دانشگاه، فعالان فرهنگی مشهد نحوه آینده پژوهی و ایده پردازی با حضور رهیار به ایده پردازی پرداختند.

در این کارگاه یک روزه در قالب ۸ گروه ایده هایی مطرح شد؛ خانواده زیستی (خانواده بی روح) چالش های سالمندان زنان تک فرزند (پیوند نسل ها)، خانواده و فضای مجازی (وادادگی رسانه) خانواده سالمند (جوان سازی جمعیت)، سکونت گاه خانواده (رجعت به معماری سنتی)، سقوط تدریجی ارزش تاب آوری زنا در خانواده (معناسازی تاب آوری) تغییر هویت زنانه (حکمرانی زنانه، خانواده غیر متمرکز، انزوای اجتماعی) آزادی زنان (شکل گیری نظام فرزند خواندگی حیوانات، فرزند خواندگی تکنولایف، نزول جایگاه زنان) از جمله ایده های مطرح در این کارگاه بود.

ضرورت پویش گری و پایش گری در روند مسائل زنان

حجت الاسلام محسن برزگر مسئول گروه مطالعات راهبردی دبیرخانه شورای عالی حوزه علمیه خراسان در ابتدای برنامه با بیان اینکه آنچه که می تواند مسئله زنان را حل کند در کنار پژوهش گری و بالاتر از آن پویش گری و پایش گری در روند مسائل زنان است، اظهار داشت: ماباید یک رصد درستی از مسائل نوظهور، نوآیند حوزه زن داشته باشیم.

وی با اشاره به نقش و جایگاه حوزویان با تکیه بر منشور روحانیت امام خمینی (ره) در جامعه اسلامی گفت: حوزه و روحانیت نبض تفکر و نیاز آینده جامعه را در دست داشته باشد اگر بخواهید کسی در آینده تصمیم بگیرد حوزه های علمیه بیشترین صلاحیت در این قضیه دارند و نمایندگانی که متولیان دینداری هستند این مسئولیت را دارند.

وی با بیان اینکه شورای عالی حوزه در بخش حوزه علمیه خواهران تلاش کرده است بخشی را ایجاد کند که به مشکلات و مسائل آینده زن و خانواده بپردازد، افزود: زیرا هیچ کس مانند بانوان نمی تواند به مسائل حوزه زنان بپردازد.